2α Ιουνίου 1941 – Η σφαγή στο Κοντομαρί .

Το Κοντομαρί ευρίσκεται 18 χιλιόμετρα δυτικά των Χανίων και 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του αεροδρομίου του Μάλεμε και ήταν το πρώτο χωριό της Μεγαλονήσου που υπέστη αντίποινα από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, την 2α Ιουνίου 1941.

Εισαγωγή.

Κατά τη Μάχη της Κρήτης, οι Συμμαχικές Δυνάμεις και οι Κρήτες Πατριώτες είχαν προκαλέσει μεγάλες απώλειες προσωπικού στη Wehrmacht. Συγκεκριμένα, η άνευ προηγουμένου αντίσταση του τοπικού πληθυσμού εξόργισε την πρωσική αίσθηση στρατιωτικής τάξης, κατά την οποία κανείς, πλην των στρατιωτών, δεν επιτρέπεται να πολεμά. Σύμφωνα με αναφορές του στρατηγού Julius Ringel, διοικητή της 5ης Ορεινής Μεραρχίας, οι Κρητικοί πολίτες εφόνευσαν αλεξιπτωτιστές ή τους επιτέθηκαν με μαχαίρια, τσεκούρια, αξίνες κ.λπ. Ακόμη και πριν την λήξη της Μάχης της Κρήτης, υπήρξαν ανυπόστατες και υπερβολικές φήμες, που απέδιδαν τον μεγάλο αριθμό απωλειών μάχης των εισβολέων σε βασανιστήρια και ακρωτηριασμούς από τους Κρήτες.

Η απάντηση στις παραπάνω αιτιάσεις δίδεται από την «Έκθεση της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων Εν Κρήτη» [7], στην οποία αναφέρεται:

«Το επιχείρημα των γερμανών ότι τον πόλεμο τον διεξήγαγον κατά την κατάληψη πολίται άοπλοι και δι’ αυτό εκείνοι είχον το δικαίωμα να τους μεταχειρισθούν ως παρτιζάνους, είναι απολύτως σαθρόν, καθ’ ότι είς την Κρήτην είχε διαταχθή, ως είπομεν, γενική επιστράτευσις, ούτε δε ήτο δυνατόν κατά τας κρισίμους εκείνας στιγμάς να ληφθεί φροντίς , ώστε οι καλούμενοι να περιβληθούν την στρατιωτικήν στολήν. Εξ άλλου η υπεράσπισις του πατρίου εδάφους δια παντός τρόπου εναντίον του εισβολέως ήτο καθήκον κάθε Έλληνος.»

Σε σχέση με τις φήμες περί ακρωτηριασμών η Έκθεση αναφέρει:

«Το διαδοθέν εξ άλλου υπό της γερμανικής προπαγάνδας, προφανώς προς κάλυψιν των ιδίων ωμοτήτων, ότι οι Κρήτες προέβησαν εις ακρωτηριασμούς γερμανών αλεξιπτωτιστών, είναι ανάξιον αναιρέρεως. Είναι αληθές ότι ο πόλεμος εξαγριώνει τον άνθρωπον και ότι οι Κρήτες συναισθανόμενοι το άδικον της κατ΄αυτών επιθέσεως δεν θα ήτο ανεξήγητον, αν προέβαινον εις παρομοίας ενεργείας. Όπως εν τούτοις εβεβαιώθημεν, καμμία τοιαύτη ακρωτηρίασις δεν έγινε από Κρήτας. Μήπως τους επερίσσευεν άλλωστε ο καιρός να προβούν εις τοιαύτας πράξεις, και αν ακόμη το ήθελον ; »

Η Διαταγή.

Όταν αυτές οι φήμες έφτασαν στην Ανώτατη Διοίκηση της Luftwaffe στο Βερολίνο, ο Göring διέταξε τον προσωρινό διοικητή στην Κρήτη στρατηγό Kurt Student να διεξάγει έρευνες και αντίποινα. Ο στρατηγός, αμέσως μετά την παράδοση της Κρήτης στις 31 Μαΐου, επιδιώκοντας να αντιμετωπίσει την αντίσταση πριν ολοκληρωθούν οι έρευνες, εξέδωσε διαταγή για την έναρξη ενός κύματος βαναύσων αντιποίνων κατά του τοπικού πληθυσμού. Τμήμα της διαταγής αυτής ακολουθεί:

«…Στρατιωτικές μονάδες που ενεπλάκησαν σε μάχες με πολίτες οφείλουν να ενεργήσουν αντίποινα …Ως μέτρα αντιποίνων δύνανται να χρησιμοποιηθούν: 1) εκτελέσεις 2) συνεισφορές (Σ.Σ. μάλλον εννοεί λαφυραγωγία). 3) πυρπόληση πόλεων 4) εξόντωση του ανδρικού πληθυσμού ολόκληρων περιοχών. …. Είναι σημαντικό να υλοποιηθούν όλα τα μέτρα με τη μεγαλύτερη ταχύτητα, χωρίς τις σχετικές διατυπώσεις, με κατάργηση των ειδικών δικαστηρίων. Η όλη κατάσταση (των αντιποίνων) εναπόκειται στα στρατεύματα και όχι στα συνηθισμένα δικαστήρια. (Τα δικαστήρια) δεν έχουν σχέση με τέρατα και δολοφόνους.”» [4]

Η Εκτέλεση.

Αμέσως μετά την διαταγή του Student, οι κάτοικοι του χωριού Κοντομαρί κατηγορήθηκαν για το θάνατο μερικών Γερμανών αλεξιπτωτιστών, τα πτώματα των οποίων βρέθηκαν κοντά στο χωριό τους. Στις 2 Ιουνίου 1941, τριάντα περίπου αλεξιπτωτιστές, που αποτελούν το εκτελεστικό απόσπασμα, υπό την ηγεσία του υπολοχαγού Trebes περιβάλλουν το Κοντομάρι. Ο Trebes, πρώην μέλος της Νεολαίας του Χίτλερ, ήταν ο μεγαλύτερος σε βαθμό αξιωματικός του τάγματος που επέζησε από την Μάχη της Κρήτης χωρίς τραυματισμό. Στο απόσπασμα συμμετέχει και ο φωτογράφος της Βέρμαχτ Weixler, που κατέγραψε τα δραματικά γεγονότα και ο οποίος αργότερα κατηγορήθηκε για προδοσία εναντίον της ναζιστικής Γερμανίας, λόγω διαρροής των φωτογραφιών που έλαβε στο Κοντομάρι. Ο φωτογράφος Weixler κατέθεσε κατά του Göring στην Δίκη της Νυρεμβέργης και η μαρτυρία του σχετικά με τα τραγικά γεγονότα στο Κοντομαρί είναι αποκαλυπτική:

“Την 1η ή 2α Ιουνίου 1941, βρισκόμουν στο μέρος που είχαμε στρατοπεδεύσει, στην πρωτεύουσα της Κρήτης, τα Χανιά, όταν ένας αξιωματικός με πλησίασε και μου είπε πως εκείνο το απόγευμα επρόκειτο να δω κάτι πολύ ενδιαφέρον. Σε απάντηση της ερώτησής μου, μου είπε ότι ένα εκτελεστικό απόσπασμα επρόκειτο να σταλεί εναντίον χωριών, επειδή είχαν βρεθεί κατακρεουργημένα πτώματα γερμανών στρατιωτών.

Η ανώτατη διοίκηση της Λουφτβάφε είχε πληροφορηθεί το γεγονός αρκετές μέρες πριν και ο Göring διέταξε να ληφθούν τα αυστηρότερα μέτρα, όπως η εκτέλεση ανδρικού πληθυσμού μεταξύ 18 και 50 ετών. Είπα στον νεαρό αξιωματικό και στον λοχαγό Gericken ότι δεν είχα δει κανένα πτώμα σφαγιασμένου αλεξιπτωτιστή, είχα δει όμως πολλά πτώματα, των οποίων τα πρόσωπα είχαν αρχίσει να αποσυντίθενται από την τροπική ζέστη…

..Ικέτεψα τον ταγματάρχη Strenzler να μη στείλει το εκτελεστικό απόσπασμα και όταν εκείνος μου διευκρίνησε ότι δεν είναι δική μου δουλειά, πήγα να δω τον υπολοχαγό Trebes, ο οποίος εκείνη την ώρα έβγαζε λόγο σε μια ομάδα 30 περίπου αντρών, εξηγώντας τους “πόσο σημαντικό ήταν να εκτελεστεί η πράξη όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ως αντίποινα για τους συντρόφους μας που είχαν δολοφονηθεί”.

Το εκτελεστικό απόσπασμα αποτελείτο από τον υπολοχαγό Trebes, έναν άλλον υπολοχαγό, έναν διερμηνέα, δύο λοχίες και περίπου 25 αλεξιπτωτιστές του 2ου Τάγματος. Ως φωτογράφος της Μεραρχίας, μου επιτράπηκε να συνοδεύσω αυτή την αποστολή. Κοντά στο χωριό Μάλεμε, σταματήσαμε και ο Trebes μας έδειξε αρκετά πτώματα στρατιωτών, προφανώς σε στάδιο αποσύνθεσης, υποκινώντας το μίσος των ανδρών εναντίον του πληθυσμού.

Συνεχίσαμε την πορεία μας για το χωριό Κοντομαρί. Οι άντρες βγήκαν από τ’ αυτοκίνητα και όρμησαν στα σπίτια της μικρής κοινότητας. Έβγαλαν όλους τους κατοίκους από τα σπίτια τους – άντρες, γυναίκες, παιδιά – και τους συγκέντρωσαν στη μικρή πλατεία. Στο μεταξύ, σε ένα σπίτι βρέθηκε το σακάκι ενός αλεξιπτωτιστή με μια τρύπα από σφαίρα στην πλάτη. Ο Trebes, αφού το εξέτασε, έδωσε εντολή να κάψουν το σπίτι. Ένας άντρας παραδέχτηκε ότι είχε σκοτώσει γερμανό αλεξιπτωτιστή, αλλά δεν ήταν δυνατόν να καταδικάσουμε κανέναν από τους άλλους για εγκλήματα ή λαφυραγωγία και γιαυτό πρότεινα στον Trebes να μην προβεί στην εκτέλεση του σχεδίου και να μας δώσει εντολή να επιστρέψουμε, παίρνοντας εκείνον τον άντρα μαζί μας.

Όμως εκείνος ξεχώρισε όλους τους άντρες από το πλήθος και δήλωσε στις γυναίκες – μέσω του διερμηνέα – ότι θα τους εκτελέσουν και ότι πρέπει να τους θάψουν μέσα σε δύο ώρες. Κατόπιν ο Trebes έβαλε τους άντρες να σχηματίσουν ένα ημικύκλιο, έδωσε τη διαταγή του εκτέλεσης και σε περίπου δεκαπέντε δευτερόλεπτα όλα είχαν τελειώσει”.[5]

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία εκτελέσθηκαν συνολικά 23 άνδρες. [6]

Γεγονότα που ακολούθησαν.

Το πόρισμα της ιατροδικαστικής υπηρεσίας του Βερολίνου σχετικά με την διερεύνηση των βασανισμών που υπέστησαν οι γερμανοί στρατιώτες αναφέρει ότι διαπιστώθηκαν μόνον δώδεκα ακρωτηριασμοί σε ολόκληρη την Κρήτη. Ωστόσο μεταξύ Μαΐου και Σεπτεμβρίου 1941 εκτελέσθηκαν 2000 Κρήτες. [2]

Μετά την παράδοση της Γερμανίας, ο Kurt Student συνελήφθη από τους Βρετανούς. Τον Μάιο του 1947 προσήχθη ενώπιον στρατιωτικού δικαστηρίου κατηγορούμενος για κακομεταχείριση και δολοφονία αιχμαλώτων πολέμου από τις δυνάμεις του στην Κρήτη. Το αίτημα για έκδοσή του στην Ελλάδα απορρίφθηκε. Βρέθηκε ένοχος για τρεις από τις οκτώ κατηγορίες και καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης πέντε ετών. Απελευθερώθηκε το 1948, για λόγους υγείας. Δεν δικάστηκε ποτέ για εγκλήματα εναντίον αμάχων, απεβίωσε το 1978.

Ο φωτογράφος Weixler επέστρεψε στο Κοντομάρι το 1955, ως επισκέπτης, όπου έγινε δεκτός από τους χωρικούς σε καφενείο, σύμφωνα με τα κρητικά έθιμα και παραδόσεις. Κατά την συζήτηση όμως απεκάλυψε την πραγματική του ταυτότητα και είπε ότι ακολουθούσε τις εντολές την ημέρα της σφαγής. Τότε ένας συγγενής θύματος της σφαγής σηκώθηκε και είπε στους συγχωριανούς του ότι είχαν ήδη τηρήσει τις παραδοσιακές αρχές φιλοξενίας και πρέπει να αποχωρήσουν, όπως και έγινε.

Τα φιλμς του φωτογράφου Weixler, με τις λήψεις στο Κοντομαρί, ανακαλύφθηκαν το 1980 στα ομοσπονδιακά γερμανικά αρχεία από τον δημοσιογράφο Βάσσο Μαθιόπουλο, ο οποίος δεν γνώριζε την πραγματική τοποθεσία των εκτελέσεων που απεικόνιζαν. Η σύνδεσή τους με τα γεγονότα στο Κοντομαρί επετεύχθη αργότερα, κατόπιν εκτεταμένης έρευνας του δημοσιογράφου Κώστα Παπαπέτρου, μετά την οποία οι φωτογραφίες έγιναν ευρέως γνωστές.[2]

Στο βίντεο που ακολουθεί η εκπομπή «Μηχανή του Χρόνου», κατόπιν τριετούς ερεύνης, παρουσιάζει τα γεγονότα στο Κοντομαρί, με μαρτυρίες για την εκτέλεση των αμάχων, τους επιζήσαντες, την επιστροφή του γερμανού φωτογράφου εκεί το 1955, την εύρεση των φωτογραφιών το 1980 και τον εντοπισμό του τραγικού χωριού, μέσα σε κλίμα συγκίνησης.

Το Κοντομαρί χαρακτηρίσθηκε Μαρτυρικό Χωριό με το Προεδρικό Διάταγμα 29, ΦΕΚ Α 54 / 2.4.2019.

***

*

Συλλογή-επεξεργασία ιστορικών στοιχείων : Ομάδα Σύνταξης ΣΣΕ77.

Πηγές:

[1]Wikipedia , Battle of Crete

[2]Η Μηχανή του Χρόνου.

[3]Μαρτυρικές Πόλεις της Ελλάδος

[4] https://www.kreta-wiki.de/wiki/Kondomari

[5] Το Άυλο Προστατευόμενο Αγαθό των Ιστορικών Τόπων ( Σόφης Ε. Παυλάκη, Δικηγόρου)

[6] https://neoskosmos.com/el/200181/i-sfagi-sto-kontomari-chanion-kai-o-franz-peter-weixler/

[7]«Έκθεση της Κεντικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων Εν Κρήτη», “προς διαπίστωσιν των υπό των Γερμανών και Ιταλών κατά την διάρκεια της Κατοχής διαπραχθεισών ωμοτήτων εν Κρήτη” συνταχθείσα κατόπιν εντολής της Κυβερνήσεως Βούλγαρη, από τους αειμνήστους Ι. Καλιτσουνάκη, Ν. Καζαντζάκη (συγγραφέα), Ι. Κακριδή, Κ.Κουτουλάκη, το 1945.