Μάχες ψυχής στην Επανάσταση του 1821

Γράφει ο Ιωάννης Πασχαλίδης, Αντγος (ε.α).

 

EIΣΑΓΩΓΗ

Οι ιδέες της ελευθερίας του Έθνους, οι κοινές θρησκευτικές πεποιθήσεις, οι παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα, ήταν οι ισχυροί ψυχολογικοί παράγοντες που ένωσαν τους Έλληνες στον κοινό αγώνα και τους έδωσαν την λαμπρή νίκη. Στη συνένωση των Ελλήνων συνέβαλε αποφασιστικά η ίδρυση της Φιλικής εταιρίας, η οποία εφήρμοσε μεθόδους ψυχολογικών επιχειρήσεων. Ως μέλη της επιλέγονταν μυστικά οι εξέχοντες Έλληνες (διαμορφωτές κοινής γνώμης), οι οποίοι με τη σειρά τους οργάνωναν του υπόλοιπους.

Ο Ρήγας Φεραίος μεταχειρίστηκε όλα τα είδη του ψυχολογικού επηρεασμού, προκειμένου να αφυπνίσει τους Έλληνες και λοιπούς Χριστιανικούς λαούς της περιοχής. Συνέταξε θούριο, χάρτα, έγγραφα, επιστολές, διακηρύξεις. Ο Κοσμάς ο Αιτωλός μεταξύ άλλων, μεταχειρίζεται έντεχνα τις προφητείες, προβλέποντας νίκη των Ελλήνων και καταστροφή των Τούρκων.

 

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΕΧΕΙ ΝΑ ΕΠΙΔΕΙΞΕΙ ΠΟΛΛΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ

Ο Αλεξάνδρος Υ­ψηλάντης εκδίδει προκήρυξη στις 27 Φεβρουαρίου 1821 (παλαιό ημερολόγιο), υπό τον τίτλο «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος» η οποία απο­τελεί το πρώτο επίσημο έγγραφο της κηρύξεως της Εθνεγερ­σίας.

*

*

Ο Αδαμάντιος Κοραής προκειμένου να εμψυχώσει τους επαναστατημένους Έλληνες, κυκλοφορεί επιστολή με τίτλο «Σάλπισμα Πολεμιστήριο» Στον αγώνα εμφανίστηκαν χειρόγραφες εφημερίδες καθώς επίσης και η πρώτη έντυπη εφημερίδα του 1821, η «Σάλπιγξ Ελληνική», που τυπώθηκε στην Καλαμάτα σε μικρό ξύλινο πιεστήριο που έφερε μαζί του ο Δημήτριος Υψηλάντης.

 

 

Στις 21 Μαρτίου 1821 οι συγκεντρωμένοι στην Αγία Λαύρα πρόκριτοι, αρχιερείς και οπλαρχηγοί σήκωσαν την Σημαία της Ελευθερίας. Η σημαία αυτή δεν ήταν όμως άλλη από το πορ­φυρό και χρυσοκέντητο παραπέτασμα της ωραίας πύλης, με την παράσταση της Κοιμή­σεως της Θεοτόκου. Τα λάβαρα των αγωνιστών της επανάστασης εξέφραζαν την ιδέα του αγώνα, παρακινώντας τους αγωνιστές να τα ακολουθήσουν. Η ευλογία τους στην Αγία Λαύρα από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, ενίσχυε το ψυχολογικό επηρεασμό στους Έλληνες οι οποίο τα θεωρούσαν αγιασμένα.

Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, συνέταξε την ανακοίνωση που κοινοποίησαν στους αντιπροσώπους των μεγάλων Δυνάμεων στις 26 Μαρτίου, όπου μεταξύ άλλων ανέφερε: «….απεφασίσαμε σταθερώς ή να αποθάνωμεν όλοι ή να ελευθερωθούμε». Πριν την κατάληψη της Καλαμάτας οι επαναστατημένοι Έλληνες, έστειλαν στους προκρίτους ένα ψεύτικο απειλητικό γράμμα, με το οποίο απαιτούσαν μεγάλες ποσότη­τες τροφίμων και πυρομαχικών για 2.000 κλέφτες που είχαν συγκεντρωθεί. Σε αντίθετη περί­πτωση, η πόλη θα παραδιδόταν στις φλόγες. Οι Τούρκοι απελευθέρωσαν αμέσως τους προκρίτους που είχαν συλλάβει και επηρεασμένοι από το γράμμα παραδόθηκαν συντόμως.

Ο Παπαφλέσσας κατά τη διάρκεια του μακρού προπαγανδιστικού του έργου, είχε συνηθίσει να λέει μεγάλες υπερβολές. H ικανότητα του να ξεσηκώνει τον κόσμο, του έδωσαν τον χαρακτηρισμό «πυρπολητής των ψυχών». Παντού κατηχούσε φανερά και ανακοίνωνε ότι έφθασε η μεγάλη στιγμή. Εμπλέκοντας με πραγματικά θαυμαστό τρόπο τις αλήθειες με τα ψέματα, ξεσήκωνε τους πληθυσμούς στο πέρασμα του. Για να ξεσηκώσει τα νησιά σε επανάσταση, συμβούλευσε τα τοπικά μέλη της Φιλικής Εταιρείας όταν ξεσπάσει η Επανάσταση να διασπείρουν φήμες ότι η ΄Υ­δρα συμμετείχε σε αυτή. Έτσι όλα τα νησιά θα ακολουθούσαν. Όταν ο αγώνας άρχισε οι Τούρ­κοι των περισσότερων περιοχών της Πελο­ποννήσου δέχθηκαν σκληρά κτυπήματα από τους επαναστάτες και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την ύπαιθρο και να καταφύγουν στα φρούρια. Στην πορεία τους αυτή συντέλεσε η φήμη που διέδιδαν οι ΄Ελληνες, με εντολή ιδίως του Παπαφλέσσα, ότι θα τους βοηθούσαν οι Ευρωπαίοι. Η είδηση «έ­φθασε η Φραγκιά», που για τους Τούρκους σήμαινε ότι ευρωπαϊκοί στόλοι έρχονταν προς ενίσχυση των ομόθρησκων Ελλήνων, προκαλούσε πανικό.
 
Σε κάθε μάχη που οι α­ντίπαλοι έρχονται πολύ κοντά ο ένας στον άλ­λο, ακούγονται κι από τις δυο μεριές φοβέ­ρες, βλαστήμιες και βρισιές, με σκοπό τον ψυχολογικό επηρεασμό του αντιπάλου. Ο Καραϊσκάκης δεν δίσταζε να υποδεικνύει τα οπίσθια του στους Τούρκους ως ένδειξη περιφρόνησης, τραυματιστείς μάλιστα εκεί από αντίπαλο, στη μάχη του Κομποτιού.
 
Εντυπωσιακό στρατήγημα κλίματος δυνάμεως ήταν η παρακάτω πράξη του Γεώργιου Καραϊσκάκη. Αυτός το 1826 αφού κατανίκησε τον Μουσταφάμπεη, απέκοψε 1.500 κεφάλια Τούρκων και σχημάτισε με αυτά πυραμίδα σε λοφίσκο πλησίον της Αράχοβας με ψυχολογικό αντικειμενικό σκοπό την ηθική ενίσχυση των Ελλήνων και την αποθάρρυνση των εχθρών. Ο απόηχος του θριάμβου του Καραϊ­σκάκη έφτασε και πέρα από την Ελλάδα. Πολ­λές ευρωπαϊκές εφημερίδες τον παρουσίασαν σαν μυθικό ήρωα, κι ένας δρόμος του Παρι­σιού πήρε το όνομα του. Ο εκπρόσωπος των φιλελληνικών οργανώσεων Ευνάρδος, του έ­στειλε στα συγχαρητήρια του και χρήματα για να τον βοηθήσει να ελευθερώσει την Ελ­λάδα, ενώ ένα πλήθος εκδηλώσεων πραγμα­τοποιήθηκαν σ’ όλες τις ευρωπαϊκές πρω­τεύουσες, για να τιμηθεί ο Έλληνας ήρωας Καραϊσκάκης.

Ο Κολοκοτρώνης κατά την πολιορκία της Τριπολιτσάς έστελνε αγγελιοφόρους γνωρίζοντας ότι θα συλλαμβάνονταν από τους Τούρκους. Σε όλες τις επιστο­λές υπήρχαν υπερβολές. Οι δυνάμεις των ελληνι­κών σωμάτων παρουσιάζονταν για ψυχολογικούς λόγους, διογκωμένες, ενώ γενική αισιοδοξία διέπνεε τα γραφόμενα από τους αρχηγούς. Σε επιστολή του Θ. Κολοκοτρώνη προς τον Μουσταφάμπεη, του ζητούσε να παραδοθεί και τελείωνε με τη φράση «… καλές ανταμώσεις στο σεράγι σου μέσα».

Σχετικά αναφέρεται το τέχνασμα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο οποίος κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Τριπόλεως περιέφερε γύρω από αυτήν την νύκτα πρόβατα με δεμένα κεριά στα κέρατα, ώστε οι Τούρκοι να τα νομίζουν για αφικνούμενους Έλληνες. Με το εφαρμοζόμενο τέχνασμα ο Κολοκοτρώνης επεδίωκε να δημιουργήσει «στάση» στους Τούρκους, ότι πολιορκούνται από ισχυρό Ελληνικό στράτευμα και ότι κάθε διάθεση για συνέχιση της άμυνας της Τρίπολης ήταν περιττή. Ως «συμπεριφορά» των αμυνομένων Τούρκων ανέμενε την παράδοση της πόλης, γεγονός το οποίο και έγινε. Ο Κολοκοτρώνης είχε την αντίληψη ότι η Τριπολιτσά έπρεπε να καταστραφεί με τέτοιον τρόπο, ώστε να μη υπάρχει πλέον έδαφος συμβιβασμού μεταξύ των Τούρκων και των Ελλήνων. Άλλωστε οι Έλληνες χρωστούσαν αντεκδίκηση για τον θάνατο του Πατριάρχη.

Ο Κολοκοτρώνης στην πολιορκία της Ακροκορίνθου χρησιμοποίησε την επιτυχημένη τακτική του «διαίρει και βασίλευε». Άρχισε μυστικές διαβουλεύσεις με 20 Λαλαίους κεχαγιάδες, ώστε να παραδο­θούν Οι τελευταίοι εξήλθαν κρυφά από το κάστρο και παραδόθηκαν. ΄Ηλθε τότε η σειρά των Αλβανών. Συμφώνησαν να φυγαδευτούν από τον Κολοκοτρώνη. Έτσι, εξήλθαν από το κάστρο στις 10 Ιανουαρίου. Όταν υπογράφηκε η συνθήκη, ξέσπασε άγρια διαμάχη στο ελληνικό στρατόπεδο για το ποιος θα παρελάμβανε πρώτος το κάστρο. Ο Κολοκοτρώνης εκνευρίσθηκε. Αφού περίμενε μάταια να συμφωνήσουν, άρπαξε μια σημαία, έφθασε στην κεντρική πύλη ολομόναχος, ειδοποίησε τους Τούρκους να την ανοίξουν και φώναξε στον στρατό να εισέλθει.

Ο Κολοκοτρώνης στα Δερβενάκια, με σκοπό την εξαπάτηση και αποθάρρυνση των Τούρκων, τοποθέτησε ένα ψευδοστράτευμα με ζώα καθώς και με τις κάπες και τα φέσια των αγωνιστών, που από μακρινή απόσταση έδιναν την εντύπωση, συγκεντρωμένου στρατεύματος.

Μετά την εισβολή του Ιμπραήμ στη Πελοπόννησο διέδωσε το επιτυχές σύνθημα με σκοπό την αποθάρρυνση των Ελλήνων να προσκυνήσουν από φόβο τον εισβολέα: «Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους»

Με την έναρξη της επανάστασης ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, που δρούσε στη Ρούμελη, το 1822 κατέλαβε το Χάνι της Γραβιάς και με λίγα παλικάρια σταμάτησε το στρατό του Ομερ Βρυώνη. Υπό τον ήχο δημοτικής μουσικής, χορεύοντας τσάμικο κάλεσε τους συμπολεμιστές του να τον ακολουθήσουν στη μάχη και όσοι έσπευσαν ταμπουρώθηκαν στο Χάνι. Απέκρουσαν τις αλεπάλληλες επιθέσεις των Τούρκων και την επόμενη ημέρα επιχείρησαν έξοδο, αιφνιδιάζοντας τους Τούρκους και σώθηκαν.

Ο Μάρκος Μπότσαρης, με 400 παλικάρια, όλα Σουλιώτες, θα προσβάλει με νυκτερινή ενέργεια τους Αλβανούς Γκέγκηδες υπό τον Τζελαλεντίν Μπέη στο Κεφαλόβρυσο. Για να προκαλέσουν ακόμη μεγαλύτερο πανικό οι Σουλιώτες έβριζαν στα αρβανίτικα, προσποιούμενοι τους παραπονούμενους για το μισθό. Οι Σουλιώτες χρησιμοποιούσαν την πολεμική ιαχή «ω μπούρα» (εμπρός γενναίοι).

 

Ο Νικηταράς στη μάχη στα Δερβενάκια, πυ­ροβόλησε το φορτίο μιας καμήλας, αντιλαμβανόμενος από τη συσκευασία ότι επρόκειτο για πυρίτιδα. Ο εκκωφαντικός θόρυβος της έκρηξης προκάλεσε αναστάτωση στον Τουρκικό Στρατό. Τα υποζύγια και τα άλογα αφήνιασαν και έτρεχαν ασυγκράτητα καταπατώντας τους στρατιώτες. Η τάξη της τουρκικής πορείας παρέλυσε. Οι στρατιώτες δεν αντιλήφθηκαν την αιτία της επίθεσης και την α­πέδωσαν σε αιφνιδιαστική επίθεση που δέχθηκαν από διαφορετικό σημείο. Μη υπακούο­ντας στους αξιωματικούς τους, οι Τούρκοι άρχισαν να τρέχουν για να εξέλθουν το γρηγορότερο από τα στενά χωρίς να πυροβολούν. Στη συνέχεια ο Νικηταράς επιτέθηκε στους Τούρκους και επί μία ημέρα αποδεκάτιζε αντιπάλους, (αλλάζοντας 3 σπαθιά λόγω θραύσεως) εμψυχώνοντας τον εαυτό του, αλλά και τους συμπολεμιστές του, με το σύνθημα: «κουράγιο Νικήτα, μην ξεχνάς, Τούρκους σφάζεις».

Η παράτολμη ενέργεια αντεκδίκησης του πυρπολητή Κων-νου Κανάρη, που είχε ως κατάληξη την καταστροφή της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο και τον θάνατο του ναυάρχου Καρά Αλή (ο οποίος είχε εφαρμόσει ως μέσο διεξαγωγής ψυχολογικών επιχειρήσεων τη «βία» σφάζοντας χιλιάδες Χιώτες), είχε ως ψυχικό αποτέλεσμα την ανύψωση του ηθικού των Ελλήνων και έφθασε να εμπνεύσει (Στρατηγικές Ψυχολογικές Επιχειρήσεις) τον Βίκτωρα Ουγκώ, ώστε να γράψει ποίημα για τον Ψαριανό θαλασσομάχο, κάνοντας το όνομα του γνωστό στα πέρατα της οικουμένης.

Μετά την έναρξη της επαναστάσεως του 1821 οι αρχικές νίκες των Ελλήνων δημιούργησαν ψυχολογική υπεροχή έναντι του αντιπάλου, που κατέληξε σε ολοκληρωτική νίκη. Οι αλλεπάλληλες πανωλεθρίες παρουσίαζαν τη νότια Ελλάδα στα μάτια των έντρομων Τούρκων στρατιωτών ως μία περιοχή γεμά­τη από επικίνδυνες διαβάσεις, στις οποίες ενέδρευαν υπερφυσικοί πολεμιστές. Ενδεικτικά αναφέρεται περιστατικό με τον Μπαιράμ Πασά, ο οποίος με 10.000 Τούρκους κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, κινήθηκε προς νότο εναντίον των Ελλήνων. Κατά τη διέλευση από τα Βασιλικά έδωσε εντολή όλοι οι Τούρκοι να προσεύχονται με συνοδεία τυμπάνων, 4 κανόνια να βάλουν, ενώ όλο το στράτευμα να πυροβολεί. Αριθμός 1.700 Ελλήνων αναμένοντας τους στο στενό, επιτέθηκαν με την ιαχή «γιούρια» και κατανίκησαν τους Τούρκους. Όσοι Τούρκοι σώθηκαν, ετράπησαν σε φυγή.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο διχασμός λίγο έλειψε να μας κοστίσει ακριβά. Οι πολιτικάντηδες, χρησιμοποιώ­ντας όλα τα μέσα, και ιδιαίτερα μια πρωτοφανή σε έκταση προπαγάνδα δυσφήμισης των αντιπάλων τους, είχαν καταφέρει να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους. Τον Κολοκοτρώ­νη και όλους τους άλλους πρωτοπόρους της επαναστάσεως, που η προπαγάνδα τους πα­ρουσίαζε ως ληστές και αναρχικούς, τους είχαν ρίξει στις φυλακές σαν επικίνδυνους για το Έθνος.

Μετά από ολοκαυτώματα σε πολλά μέρη της Ελλάδας, όπως η Χίος τα Ψαρά, το Μεσολόγγι, τα οποία αφύπνισαν ψυχολογικά τους Ευρωπαίους, δημιούργησαν συμπάθειες και φιλελληνικό κλίμα (στρατηγικές Ψυχολογικές Επιχειρήσεις). Αυτό τελικά οδήγησε σε στρατιωτική επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων στο Ναυαρίνο και τη δημιουργία του νέου Ελληνικού κράτους.

Ο ελληνικός αγώνας είχε δικαιωθεί. ΄Ομως τα σφάλματα των Ελλήνων και οι αντικρουόμενες επιδιώξεις των Μεγάλων Δυνάμεων δεν επέτρεψαν παρά τη δημιουργία ενός μικρού ελληνικού κράτους στην άκρη της ΝΑ Ευρώπης, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του Ελληνισμού παρέμενε εκτός των ελληνικών συνόρων.

 

 

 ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ ΑΠΗΧΟΥΝ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΤΙΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΗ ΤΟΥ